Terapia zajęciowa stanowi obecnie nieodłączny element kompleksowego wsparcia seniorów obok opieki medycznej oraz rehabilitacji. Wspomaga aktywizację i ułatwia wzajemną współpracę na wszystkich płaszczyznach funkcjonowania podopiecznego w trakcie pobytu długoterminowego w ośrodku.
To, w jaki sposób seniorzy spędzali swój czas wolny przed zamieszkaniem w domu seniora, może determinować ich potrzebę aktywności. Bardzo ważne jest motywowanie pensjonariuszy przez wszystkich pracowników ośrodka w celu poprawy jakości życia seniorów. Mamy tu na myśli poziom zaspokajania potrzeb fizycznych i psychicznych, umożliwienie aktywności duchowej i intelektualnej oraz nawiązywanie pozytywnych kontaktów społecznych. Ważne jest, aby osoby starsze miały poczucie bezpieczeństwa i mogły ciekawie spędzać czas pomimo swojego stanu zdrowia oraz związanych z nim przeszkód w codziennym funkcjonowaniu.
W celu aktywizacji seniorów stosujemy w naszych domach opieki kilka rodzajów terapii. Pierwszym z nich jest ergoterapia. Definiowana jest jako leczenie pracą, podczas której poprzez dobór odpowiednich zadań możemy wpływać usprawniająco na pacjenta. Odpowiednio zaplanowane zajęcia mogą wpływać na sprawność różnych odcinków ciała, zwiększać zakres ruchów w stawach i siłę mięśniową, poprawiać koordynację ruchów, a dzięki zmienności pozycji doskonalić też równowagę ciała. Przyczynia się do zwiększenia sprawności manualnej, uczy konkretnych umiejętności i daje poczucie sprawstwa. Można tu wykorzystać praktycznie każdy rodzaj pracy, po rozeznaniu funkcjonowania podopiecznego i jego możliwości. Form ergoterapii jest bardzo wiele, wyróżnić można między innymi trening czynności życia codziennego czyli: samoobsługa, prace kuchenne, czynności porządkowe oraz trening pamięci.
Drugim rodzajem terapii jest socjoterapia. Służy ona korekcie zaburzeń ruchowych, zachowania i zaburzeń emocjonalnych. Celem socjoterapii jest niedopuszczenie do wyizolowania osoby chorej czy niepełnosprawnej. Terapia poprzez gry i zabawy w gronie innych uczestników oraz wspólne zajęcia, ma na celu rozwój umiejętności interpersonalnych i komunikacyjnych danej osoby oraz poprawę samopoczucia poprzez zmniejszenie napięcia emocjonalnego. Do form Socjoterapii możemy zaliczyć: terapię ruchem, ludoterapię (wspólne gry i zabawy) oraz treningi komunikacji. Wspólne gry i zabawy stanowią bardzo lubiany przez naszych pensjonariuszy sposób spędzania wspólnego czasu.
Trzecim rodzajem terapii jest arteterapia. Polega na wykorzystaniu w celach leczniczych każdego rodzaju sztuki. Pozwala ona na przykład na: zwiększenie zdolności poznawczych, usprawnienie zdolności emocjonalno – społecznych, uzewnętrznienie własnych przeżyć i doznań, relaksacja (odreagowanie napięć) oraz poprawa możliwości ruchowych. Techniki arteterapii pozwalają odreagować stres, powodują większą otwartość na otoczenie oraz pozytywnie wpływają na poczucie własnej wartości. Do technik arteterapii zaliczamy m.in.: rysunek, malarstwo, zdobnictwo i dekoratorstwo (daje możliwość wykorzystania prac). Wartością dodaną jest to, że prace uczestników zajęć są eksponowane na terenie domu seniora oraz wystawiane na Jarmarkach, np. z okazji Dnia Osób Starszych.
Muzykoterapia, jako jedna z technik arteterapii, może występować w formie czynnej lub biernej. Muzyki możemy słuchać lub sami ją tworzyć: grać, śpiewać. Ostatnia z wymienionych technik w znacznej mierze służy poprawie nastroju i działa motywująco na seniorów. Muzykoterapia jest u nas przyjmowana zawsze z dużym entuzjazmem oraz zaangażowaniem, nawet przez pacjentów ze znacznymi zaburzeniami funkcji poznawczych.
Warto wymienić także biblioterapię czyli terapię poprzez czytanie i przetwarzanie literatury oraz filmoterapię, która polega na projekcji filmów i następującej po nich dyskusji, omawianiu fabuły oraz problematyki. Stworzenie warunków „domowego kina”, projekcja na dużym rzutniku i zajadanie popcornu jak w prawdziwym kinie jest dla mieszkańców czymś wyjątkowym, odmiennym od standardowej rutyny.
Bardzo ciekawą techniką jest też teatroterapia. Może ona występować w formie biernej, kiedy to razem z podopiecznymi oglądamy różne spektakle i dyskutujemy na ich temat lub w formie czynnej kiedy sami seniorzy odgrywają określone role.
Rodzajem teatroterapii jest psychodrama. Polega ona na przedstawieniu pewnych sytuacji, scenek w formie improwizowanej lub zaplanowanej roli. Biorą w nich udział uczestnicy oraz terapeuta, a celem takich działań jest przeżycie pewnych trudnych emocji w bezpieczny sposób w ramach grupy, uzewnętrznienie ich i uporanie się z nimi. To taka forma katharsis, oczyszczenia emocji. Uczy ona wzajemnego zrozumienia i nawiązywania pozytywnego kontaktu z otoczeniem. W ramach tej formy terapii stosuje się też dramę oraz pantomimę, które także służą wyrażaniu własnych emocji, dzieleniu się nimi, polepszeniu kontaktów interpersonalnych oraz ogólnej poprawie dobrostanu psychicznego.
Kolejną metodą terapii jest bardzo lubiana przez seniorów choreoterapia czyli terapia tańcem. Może to być wspólny aerobik, taniec z chustami, wstęgami albo impreza taneczna. Zwiększa ona świadomość własnego ciała, możliwość rozładowania emocji, aktywizację. Przyczynia się też do większego poczucia szczęścia.
Każdy z nas wie i czuje, że kontakt z naturą oraz przyrodą jest istotnym elementem naszego życia. Do tego aspektu nawiązuje silvoterapia, czyli metoda terapeutyczna oparta na kontakcie z przyrodą. Służą temu spacery, wspólne zbieranie kwiatów, szyszek, przebywanie na tarasie, w ogrodzie i podziwienie otaczającej zieleni oraz górskiej panoramy.
Metodą terapii, którą stosujemy także w naszym ośrodku Juhas w Ustroniu jest dogoterapia. Kontakt ze zwierzęciem tak „wdzięcznym” jak pies, poprawia nastrój, daje możliwość dodatkowych doznań sensorycznych dla uczestników z zaburzonymi funkcjami poznawczymi, otwiera na otoczenie poprzez dotyk, głaskanie i reakcję na zachowanie zwierzęcia.
Alpaki to także zwierzaki o dużym potencjale terapeutycznym. Ich łagodne usposobienie oraz miękkie futro działają kojąco i relaksująco. Jakiś czas temu gościliśmy u siebie alpaki z Placówki Zoo-terapeutycznej „Woźniakówka”, co było dla naszych seniorów bardzo miłym przeżyciem.
Metod oraz form terapii osób starszych jest bardzo wiele. Istotne jest dopasowanie ich do preferencji uczestnika oraz motywacja samego terapeuty do zaangażowania uczestników w określone działania i towarzyszenie im w ich realizacji. Wspólna radość w pokonywaniu barier i uczeniu się nowych rzeczy daje poczucie sprawczości. Robienie czegoś razem oraz spędzanie czasu wśród ludzi chroni przed samotnością czy pesymistycznymi myślami, co stanowi wysoką wartość w podtrzymaniu dobrostanu psychicznego oraz fizycznego seniorów.
Beata Górecka
Terapeutka zajęciowa w ośrodku
Centrum Aktywnego Seniora Juhas w Ustroniu